Demo Donderdag, 29 februari: VraagDeStaat met één druk op de Woo-knop – een verslag
Het leek eind februari wel de 'Week van het maatschappelijk initiatief'. Eerst verscheen een aflevering van de Stuurloos-podcast van de Volkskrant, met Teun Gautier en Floor Ziegler: Gemeenschappen kunnen veel meer zelf en de overheid zit in de weg. Daarin vertelden ze over het belang van gemeenschappen en hoe het openbaar bestuur hun kracht beter zou kunnen benutten. Toen verscheen op Overheid van Nu een interview met bestuurskundige Paul Frissen waarin hij ervoor pleit om de inventiviteit van de samenleving niet te onderschatten. De Demo Donderdag op 29 februari sloot goed aan op het actuele sentiment: Tim Staal en Liset Hamming van Expertisecentrum SPOON vertelden over het platform de Woo-knop waarop burgers hun recht op informatie kunnen bekrachtigen. Relevante sprekers dus voor wie benieuwd was naar de drijfveren en ervaring van een groot aantal verzoekers.
Voordat Tim en Liset hun verhaal hielden trapten we zoals altijd af met een 'terugblik in de toekomst'. Geheel in thema gaven we ditmaal het podium aan iemand met meer ervaring dan wij: Vincent van de Griend, informatiebemiddelaar bij het Brabants Historisch Centrum. Hij vertelde over zijn onderzoek naar verzoekschriften van burgers in de periode 1960-1970. Burgers bleken ook destijds inventief bij het uitoefenen van politieke invloed en hielden zich zelden aan een strak voorgeschreven sjabloon. Zo stuurde een vrouw haar vertrapte pantoffels op, als invoelbare weerspiegeling van haar leefsituatie. En een zuivelhandelaar pende zijn verzoek neer op de achterzijde van een margarinewikkel, waardoor zijn boodschap extra opviel.
Politieke leiders reageerden destijds op verschillende manieren op deze signalen vanuit de maatschappij. Zo stuurde een politieke partij een afgevaardigde langs de deuren om geduldig signalen van kiezers op te vangen, zodat de partij grip hield op de wensen van haar achterban. Andere politici namen ongelukkige kiezers minder serieus. Zo werden massademonstraties met rookbommen een populair alternatief voor het verzoekschrift. Een aantal verzoekers slaagde er wel degelijk in om het publieke debat en de politieke agenda met hun pen te beïnvloeden. Zo werd bijvoorbeeld voorkomen dat radio- en tv-zenders werden opgeheven, waardoor het publieke debat voorzien bleef van de nodige zuurstof. Hoe zouden verzoekers destijds hebben aangekeken tegen de Woo-knop van Tim en Liset? Tijd voor een demonstratie.
De Woo-knop
Het platform beschikt net als het Duitse FragDenStaat-platform over meerdere mogelijkheden. Zo worden verzoekers stap voor stap begeleid bij het opstellen van hun verzoek, inclusief verwijzing naar een uitgebreide kennisbank. Ook kunnen verzoekers van tevoren nagaan welke informatie rond een bepaald onderwerp reeds verzocht en dus vindbaar is. Nadat het verzoek is ingediend wordt deze publiekelijk zichtbaar en kan iedereen de status van het verzoek inzien, inclusief het verstrijken van termijnen. Wanneer de betreffende overheidsorganisatie een reactie geeft, wordt ook die toegevoegd aan de conversatie.
Net als bij FragDenStaat blijken verschillende informatiewetten het verzoekers moeilijk te maken om erachter te komen wat opvraagbaar is en bij welke overheidsorganisatie ze daarvoor aan moeten kloppen. Gebruikers van de Woo-knop stellen overheidsorganisaties ook wel eens vragen die niet geënt zijn op de Wet open overheid, zoals algemene vragen of inzageverzoeken in persoonlijke gegevensverwerking. Voor zo'n alternatief verzoek leent de Woo-knop zich echter niet altijd, onder meer omdat alles openbaar wordt gemaakt. Om verzoeken geheim te houden kan de gebruiker van het platform wel kiezen voor een 'pro'-versie. Daarmee hoeft een journalist bijvoorbeeld niet bang te zijn dat een concullega er met een scoop vandoor zou gaan.
Cursus Woo-verzoeken
Naast het technisch faciliteren van Woo-verzoeken helpen Tim en Liset verzoekers met minder ervaring op weg met cursussen. Zo proberen zij actief te voorkomen dat het opeisen van informatierechten enkel voor een select groepje is weggelegd. Persoonlijk en fysiek contact helpt daar ook bij, al merkte Tim ook op dat steeds meer jongeren digitale boven fysieke communicatie verkiezen. En hen sluit je liever niet uit van betrokkenheid bij het openbaar bestuur.
Tim en Liset hebben nog allerlei ideeën om openbaarmaking verder te promoten via hun platform. Bijvoorbeeld met een dashboard waarop vaak verzochte onderwerpen en informatiesoorten kunnen worden getoond. Of waarmee verschillende type verzoekers in kaart worden gebracht, inclusief hun tevredenheid met de doorlopen procedures. Al met al gaf de bijeenkomst een inkijk in de ervaring van verzoekers, wat veel aanknopingspunten oplevert om de dienstverlening te verbeteren. Toch blijft het ook evident dat de huidige werkomgeving van ambtenaren een obstakel vormt voor een gebruiksvriendelijke inwilliging van een verzoek. Gelukkig lijken Tim en Liset alleszins bereid om rekening te houden met de leefwereld van verstrekkers, mits ze daar wat meer inzicht in zouden krijgen. Het uurtje samenzijn was natuurlijk wat kort om die mogelijkheid te onderzoeken, maar voor wie tegemoet wil komen aan hun handreiking: Tim en Liset zijn uitstekend bereikbaar.