ZO doen zij het: OpenStad
OpenStad is een open source platform dat participatie leuker en laagdrempeliger wil maken. Zodat bewoners vaker en concreter meedenken en meebeslissen over hun straat, wijk of stad. Waardoor besluitvorming democratischer en transparanter wordt. Met als bijkomend voordeel van een online platform dat participatietrajecten duidelijk en strak moeten worden ingericht én dat de eigen data ook meteen transparant zijn. OpenStad werd dan ook genomineerd voor de Transparantieprijs voor opvallende prestaties op het gebied van een transparante en open informatiehuishouding. En kreeg daarbij de meeste publieksstemmen.
Tot verrassing van David Bos, een van de aanjagers van OpenStad, wonnen ze uiteindelijk niet. Maar dat heeft nauwelijks invloed op zijn enthousiasme. In 2019 sloot hij voor de gemeente Den Haag aan bij het innovatieteam van de gemeente Amsterdam dat digitale tools ontwikkelde voor bewonersparticipatie, waaronder het modulaire CMS OpenStad. “Vanaf toen ging het snel, dankzij subsidie uit het innovatiebudget van Digitale Overheid en eigen investeringen. En nu zijn al zo’n 50 publieke organisaties aan boord: gemeenten, provincies, waterschappen en woningcorporaties.”
Kansen voor transparantie
Hoe werkt OpenStad precies? “OpenStad biedt een open source platform met participatiesoftware waarmee je eenvoudig interactieve tools op maat kunt maken voor jouw participatieprojecten. Denk bijvoorbeeld aan een online stemtool, manieren om plannen in te sturen, een tool waarmee bewoners budget kunnen toewijzen aan plannen voor een gebied en een keuzewijzer voor bijvoorbeeld beleidsvisies of complexe openbare ruimteprojecten. Die tools kun je vervolgens heel flexibel in elke website of applicatie inpassen, eigenlijk net als een YouTube-video.”
De software is gratis en eenvoudig ingericht. Maar de meeste organisaties hebben niet zelf developers in huis om de software te installeren. “Veel gemeenten zullen daarom een (internet)bureau bij de arm nemen als servicepartner. Daarvóór moet je vooral goed nagedacht hebben over het participatieproces. Formuleer een helder participatievraagstuk, de spelregels, kaders, planning en financiën. En bedenk dat je met digitale participatie, laagdrempelig en openbaar, met de billen bloot gaat. Maar dat biedt tegelijkertijd ook kansen voor een transparante besluitvorming.”
Overigens is het online platform nooit het enige middel dat wordt ingezet in een participatieproject: “Voor ons is de regel dat je naast digitaal ook altijd fysieke mogelijkheden moet bieden: inloopbijeenkomsten, een brievenbus in een wijkhuis of straatgesprekken. Idealiter is er altijd een communicatieadviseur bij betrokken. Voor grote gemeentes, zoals Den Haag waar ik werk, is dat niet zo’n probleem: wij hebben een heel team dat kan ondersteunen bij participatieprojecten. Heb je dat niet, dan zal er sneller iemand zijn die meerdere rollen combineert. En natuurlijk kan je veel leren en hergebruiken van voorbeeldtrajecten uit de OpenStad-community. Dat doen wij ook.”
Meer vertrouwen
Voor de gemeente Den Haag werkt David aan innovatie van burgerparticipatie. Wat is daar zijn favoriete participatieproject? “Ik ben sowieso fan van alle wijkbudgetten die we hebben gedaan, waarbij bewoners zelf initiatieven insturen en uiteindelijk zelf het wijkbudget verdelen over de haalbare initiatieven. Participatieprojecten waarin bewoners zelf mogen bepalen wat er met zo’n budget gebeurt, hebben ook altijd een hoge opkomst.”
Maar ik kies toch voor het project Mariahoeve Knapt Op! Naast Mariahoeve hebben we dat project in nog 3 wijken gedaan. Er was per wijk ongeveer € 3 miljoen te verdelen om achterstallig onderhoud en verwaarlozing weg te werken. Alle bewoners kregen een brief met de vraag voorstellen te doen. Die konden ze indienen via de speciale OpenStad-website of tijdens een van de wijkbijeenkomsten. Van de 236 aangedragen opknappunten heeft een commissie van bewoners samen met deskundigen van de gemeente 35 uitvoerbare projecten verder uitgewerkt. Inclusief prijskaartje: voor alle projecten zou € 4 miljoen nodig zijn maar dat was er niet, dus moesten er keuzes gemaakt worden. De bewonerscommissie maakte de eerste keuzes, op de andere projecten kon gestemd worden door de wijkbewoners. Dat hebben uiteindelijk bijna 2.000 bewoners gedaan. En dat kon allemaal gevolgd worden via de site, heel transparant. Zo heeft Mariahoeve zélf beslist en worden de projecten uitgevoerd die de bewoners zélf belangrijk vinden.”
Meer betrokkenheid, meer tevredenheid, meer vertrouwen
Uit een evaluatie blijkt dat bewoners door Mariahoeve Knapt Op meer vertrouwen hebben gekregen in de gemeente, zich meer betrokken voelen bij de wijk en tevreden zijn over de manier waarop zij konden meedoen. En de grote meerderheid is van mening dat het project niet zonder online platform had gekund: de site heeft gezorgd voor een groter bereik, waardoor overigens ook jongere mensen zich hebben aangemeld voor de bewonerscommissie.
Veel mogelijkheden – ook voor departementen
Naast gemeenten gebruiken steeds meer andere organisaties OpenStad. “Er hebben zich al universiteiten gemeld en het leuke is dat ook bewonersgroepen OpenStad willen gaan gebruiken.” Zou het platform ook iets zijn voor de Rijksoverheid? “Jazeker! IenW doet natuurlijk al ontzettend veel aan participatie. En je hebt internetconsultatie.nl over nieuwe regels en wetten, maar dat is meestal een vorm van inspraak aan de achterkant. Met de OpenStad-software kan dat waarschijnlijk eenvoudiger. Bovendien biedt het platform meer en interactievere mogelijkheden, zoals een keuzewijzer, interactieve kaart en stemtools. Dus ik ben benieuwd naar het eerste departement dat ermee aan de slag wil!”
Volgende stap
Om te voorkomen dat OpenStad te veel gaat om systemen en architectuur, wordt de aandacht nu meer gericht op de why. De techniek verschuift naar achteren en OpenStad gaat meer naar de voorkant. David: “OpenStad wordt een beetje ingehaald door het succes. De community en de samenwerking zijn nu zo groot dat OpenStad de organisatie moet krijgen die het verdient. Daarom gaan we nu als community aan de slag om de toekomst van OpenStad vorm te geven.”
Meer weten? Kijk op de website van OpenStad >